Manastir Kalenić

Manastir Kalenić, biser moravske arhitekture, duhovni je i kulturni centar ovog kraja. Velelepni manastir,poznat po izuzetnom freskopisu, sagrađen je u doba Despota Stefana Lazarevića  početkom XV veka. Manastir Kalenić je zadužbina protovestijera Bogdana, njegove žene Milice i njegovog brata Petra. Crkva je podignuta i živopisana između 1407. i 1413. godine. U turskim popisima pominje se 1476/78. i 1516. godine kao manastir Prečiste u Levču. Kalenić je stradao u više navrata od Turaka, a zapusteo je krajem 17. veka.

Crkva manastira Kalenića, posvećena Vavedenju Presvete Bogorodice i nalazi se na istočnim ograncima Gledićkih planina. O najranijoj istoriji nema pisanih i pouzdanih svedočanstva. Sačuvano je verovanje, istaknuto i u zapisima  iz XIX veka, da je početkom XVII stoleća Kalenić bio opljačkan, porušen i potom dugo napušten, što novija istraživanja ne potvrđuju. Realnija je pretpostavka da u manastiru nije bilo prekida kontinuiranog života dužeg od najviše nekoliko decenija. Od početka XVIII veka, kada u Kalenić dolaze i obnavljaju ga monasi iz manastira Morače, teče buran život monaške zajednice koji je uvek bio određen istorijom naroda Srbije. Krajem 1815. godine iz Feneka u Sremu u manastir su prenete i položene mošti kralja Stefana Prvovenčanog – svetog Simona monaha, da bi 1839. bile vraćene u Studenicu. Kalenić je tokom XIX veka bio postrig dvojice srpskih arhijereja, Maksima Savića i Joanikija Neškovića. U njemu je pred Prvi svetski rat živeo jeromonah Nikolaj Velimirović, a tokom Drugog svetskog rata jeromonah Hrizostom Vojinović, potonji Vladika braničevski. Manastir je značajnije obnovljen 1766. godine i nekoliko puta kasnije, da bi između 1928. i 1930. godine bio temeljno restauriran. Posle Drugog svetskog rata, konzervatorski radovi su obavljeni u dva maha – između 1968. i 1970. godine i tokom poslednje decenije XX veka.

Manastir je sazidan u stilu takozvane moravske arhitekture i jedna je od najlepših građevina svoga vremena u vizantijskom svetu. Ima sažetu trolisnu osnovu, a sa zapadne strane naosu je pridodata priprata. Nad srednjim delom crkve je visoka, izdužena kupola, a nad pripratom je takođe kupola bez prozora. Hram, koji stremi u visinu, na fasadi ima i dva horizontalna ispusta – kordonske vence, koji obavijaju građevinu. Spoljašnost crkve je vrlo živopisna. Tome doprinosi i način zidanja, jer je hram građen od redova sivih kamenih tesanika i crvene opeke, između kojih je debeo sloj belog krečnog maltera. Spoljašnju kićenost još u većoj meri uvećavaju ukrašeni prozori, kao i ulazni portal. Oko njih su plitki kameni reljefi, maštovito isprepletani od dvočlane trake. Kalenić ima i isklesane ljudske i životinjske likove nad otvorima dvodelnih prozora. Oni pretežno služe kao ukrasi, a prikazuju scene iz života, fantastične životinje, jedan događaj iz Starog zaveta, čak i mitološkog kentaura Hirona. Najupečatljiviji je reljef sa likom Bogorodice, malim Hristom i dva anđela. I likovi i ornamenti na fasadi su nekad bili obojeni, a tragovi starih boja još su mestimično vidljivi. U manastiru Kaleniću se nalazi bogata crkvena riznica Šumadijske eparhije i biblioteka koju je opremila Srpska akademija nauka i umetnosti.